Bezsenność u nastolatków

Okres nastoletni jest specyficznym czasem w życiu człowieka, w którym dziecko staje się młodym dorosłym. Sam sen u młodzieży i jego architektura nie zmieniają się już w tym czasie, tak jak ma to miejsce we wcześniejszych etapach, ale zmienia się cały kontekst kulturowy, społeczny i edukacyjny wokół snu. Okres ten charakteryzuje się również skracaniem ilości snu przez samego nastolatka. Z punktu widzenia lekarza czy terapeuty dziecięcego pojawia się nowy problem – rodzice nie mają pełnej wiedzy na temat tego co robi dziecko w swoim łóżku podczas nocy. A nawet jeżeli mają tę wiedzę, to mogą mieć trudności we wprowadzaniu zasad higieny snu czy egzekwowaniu innych wymagań jakie świat stawia przed młodym człowiekiem.

Rozpowszechnienie bezsenności wśród nastolatków

Objawy bezsenności występują u 25% nastolatków, a tych śpiących za krótko może być nawet 35% (wg niektórych badań nawet 70%). Skrócony czas snu ma miejsce przede wszystkim podczas dni szkolnych.

Przyczyny bezsenności u nastolatków

Okres dojrzewania jest szczególnie wrażliwy na wystąpienie bezsenności, ponieważ występują w tym czasie częściej problemy emocjonalne i zaburzenia zachowania. Charakteryzuje się również występowaniem dużych zmian w życiu. Poza tym wpływ na wystąpienie bezsenności mają podobne czynniki jak u dorosłych – spożywanie kofeiny i nikotyny, długie korzystanie ze świecących ekranów (w tym korzystanie z telefonu po rozpoczęciu snu), narażenie na światło wieczorem, niekorzystne warunki rodzinne (brak ustalonych przez rodziców godzin kładzenia się do łóżka). Znaczenie może mieć też zamartwianie się przed snem oraz zmniejszona aktywność w ciągu dnia. Z fizjologicznego punktu widzenia, u nastolatków wolniej narasta presja snu oraz mają oni późniejszy wyrzut melatoniny, co razem sprawia że kładą się spać później.

Bezsenność w grupie nastolatków częściej dotyczy dziewcząt, osób z towarzyszącymi innymi zaburzeniami psychicznymi, posiadających niski status socjoekonomiczny, osób z zegarem biologicznym typu wieczornego („sowy”). Kwestia zegara biologicznego w tym temacie nie jest prosta. Z jednej strony wiadomo, że zegar biologiczny jest zapisany w genach. Z drugiej strony z wiadomo, że częstość występowania typów wieczornych zmienia się z wiekiem, jest najniższa wśród najmłodszych dzieci, wzrasta w okresie nastoletnim i u młodych dorosłych i ponownie maleje wśród seniorów. Wiadomo też, że nastolatki kładące się później spać prezentują inne niewłaściwe zachowania związane ze snem – długie korzystanie ze urządzeń ze świecącym ekranem, narażanie się na światło wieczorem czy mniej aktywności fizycznej w ciągu dnia. Więc wygląda na to, że sama preferencja do zegara typu wieczornego nie jest czynnikiem samodzielnym i niezależnym w kontekście problemów ze snem u nastolatków.

Skutki braku snu u nastolatków

Są one tożsame z konsekwencjami u dorosłych –zwiększają ryzyko zaburzeń psychicznych (zaburzenia lękowe czy depresja), zaburzeń zachowania, zwiększają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Poza tym niewyspani nastolatkowie są senni w ciągu dnia, mają obniżony nastrój, motywację, gorzej postrzegają swoje zdrowie, rzadziej podejmują aktywność fizyczną, mają więcej niepowodzeń w ramach edukacji szkolnej (zmniejszona ilość snu pogarsza pamięć i zdolności poznawcze), częściej sięgają po używki. W przypadku dużego deficytu snu (<6h na noc) występuje więcej problemów interpersonalnych, problemy psychologiczne (niższa satysfakcja z życia, niższa samoocena), częstsze wypadki drogowe. Nastolatki z przewlekłą bezsennością częściej będą korzystać z pomocy systemu ochrony zdrowia.

Niestety u części nastolatków, objawy bezsenności same nie miną. Około połowa zamieni się w bezsennych młodych dorosłych. Czynniki, które zwiększają ryzyko przewlekłej bezsenności to: płeć żeńska, towarzyszące zaburzenia psychiczne, otyłość, przyjmowanie środków psychoaktywnych, przynależność do mniejszości rasowo-etnicznej oraz posiadanie niskiego statusu socjoekonomicznego.

Sposoby na bezsenność u nastolatków

Czynniki, które w badaniach okazują się mieć korzystny wpływ na dobry sen u nastolatków to stosowanie zasad higieny snu, co nie powinno być zaskakujące. Wymienia się wśród nich – korzystanie z łóżka jedynie do spania, ustalanie godzin kładzenia się spać przez rodziców, relaks przed snem, obecność rytuału przedsennego, aktywność fizyczną w ciągu dnia. W przypadku nastolatków nie jest sprecyzowane (tak jak ma to miejsce u dorosłych) jaki rodzaj, czas ćwiczeń oraz pora dnia ich wykonywania, są najlepsze dla snu. Odradza się jednak intensywny wysiłek fizyczny bezpośrednio przed snem. Ważne jest też pozytywne środowisko rodzinne bez kłótni i chaosu.

Główną metodą leczenia bezsenności u dorosłych jest terapia poznawczo-behawioralna. Wśród nastolatków przeprowadzono mniej badań na ten temat. Ich wyniki są jednak obiecujące, sugerują skuteczność tej terapii także wśród młodzieży. U młodszych nastolatków bardzo pomocne może być wsparcie rodzica przy wdrażaniu głównych technik poznawczych i behawioralnych.

Pewne nadzieje wiąże się z późniejszym rozpoczynaniem zajęć szkolnych, co wydłuża całkowity czas snu. W kilku badaniach wykazano, że takie rozwiązania poprawiały u badanych nastolatków nastrój, poziom uwagi, osiągnięcia szkolne, jakość snu i ogólne zdrowie psychiczne. Niestety nie jest to rozwiązanie, na które mamy wpływ, szczególnie w naszym rodzimym systemie edukacji.

Autor